Afgelopen zaterdag 30 juli waren in Rio de Janeiro de finales van de FavelaGames 2016; een meerdaags sportevenement, waarbij kinderen uit diverse sloppenwijken in een olympische sfeer met elkaar hebben gesport. De dag was een onvergetelijke ervaring voor de 176 finalisten en de toeschouwers die nog nooit zo’n groots evenement in hun wijk hadden gezien. Namens Wings of Support was Robin aanwezig.
De locatie is misschien wel de laatste plaats waar je als toerist in Rio de Janeiro zou willen komen. Een uur afstand van het Olympisch dorp, in de gewelddadige favela Antares, waar men niets meekrijgt van de echte Spelen, organiseerde Robert Smits met zijn team van lokale (sport)leraren, maatschappelijk werkers en een twintigtal vrijwilligers uit Nederland deze alternatieve Olympische Spelen.
Al maanden zijn de kinderen aan het trainen in verschillende sporten. Zelfbeheersing, in een wereld waar ieder conflict je dood kan betekenen. Zelfvertrouwen, in een omgeving die je het gevoel geeft nergens grip op te hebben. Teamgevoel, op een plek waar het recht van de sterkste heerst. Als dát geen Olympisme is…
De FavelaGames zijn een initiatief van de Braziliaanse organisatie REMER ondersteund door de Nederlandse Stichting “Help Mij Leven”. Oprichter Robert Smits is al ruim 30 jaar actief voor straatkinderen en kinderen die in favela’s leven. Hij gebruikt sport en educatie om de jeugd weg te houden bij de drugsbendes en een positieve toekomst te bieden.
ENGELENWERK
“Robert Smits en de mensen van REMER doen engelenwerk in Rio de Janeiro. Ze verdienen alle support die nodig is”. Aan het woord is Fatima Moreira de Melo, Olympisch kampioen 2008 met Nederlands dameshockeyteam. Deze zomer kijkt de hele wereld naar de mooie sportmomenten van de Olympische Spelen. Wat er een paar straten verderop in de favela’s van Rio de Janeiro gebeurt blijft buiten het zicht van de camera’s. In de Braziliaanse favela’s groeien kinderen op in een onveilige en kansarme omgeving, waar drugskartels de baas zijn. In aanloop naar de Olympische Spelen zijn er veel spanningen en (gewapende) conflicten gaande tussen de politie en de drugskartels in de favela’s.
Nergens ter wereld zijn de tegenstellingen tussen arm en rijk zo groot en ook zo duidelijk zichtbaar als in Brazilië. Een karakteristiek beeld hiervan zijn de sloppen- of krottenwijken die je in alle grote steden aantreft. In Brazilië worden deze wijken favela’s genoemd. Een favela is een verzameling door de bewoners zelfgebouwde, vaak illegale huizen. De bewoners hebben daar gedwongen door armoede en een disfunctionerende overheid zelf hun huizen gebouwd en basisvoorzieningen opgezet. Sommige favela’s zijn voorzien van alle basisvoorzieningen, in andere is het armoe troef en leeft men onder erbarmelijke omstandigheden.
FAVELAS, DE ANDERE KANT VAN RIO
In Rio de Janeiro zijn 1071 favela’s, actuele telling vredespolitie (UPP). De UPP heeft zich ten doel gesteld om voor het einde van 2014 driehonderd favela’s te pacificeren. Er wonen naar schatting zo’n drie miljoen mensen in favela’s. Een favela is vaak onoverzichtelijk met straatjes en steegjes vol kleine eigengemaakte huizen, vaak opgebouwd tegen de steile rotshellingen. De ‘woningen’ zijn meestal eerst opgebouwd uit bouwafval, golfplaten en gebruikte materialen. Maar wanneer de financiële positie het toelaat worden de huizen al snel verbeterd en met bakstenen gemaakt.
Voor buitenstaanders zijn de favela’s gevaarlijk om zonder gids binnen te gaan. Gemeentelijke diensten en de politie hebben veelal geen toegang tot de wijk. Basisvoorzieningen als water, elektriciteit en riolering zijn vaak door de bewoners zelf aangelegd. In veel wijken worden ze gemeenschappelijk beheerd, in sommige wijken zijn ze eigendom van de ‘baas van het water’ en de ‘baas van het licht’. Door de afwezigheid van de overheid heerst in veel favela’s de anarchie, het geweld en de drugshandel. Een gedeelte van de favela’s wordt letterlijk geregeerd door drugsdealers. Geweld en criminaliteit zijn een onderdeel van het dagelijks leven.
FAVELAGAMES
Op zaterdag 30 juli speelden teams uit verschillende favela’s tegen elkaar in een aantal Olympische sporten. De wedstrijden vonden plaats op het Quadro do Antares in de favela Antares. Voorafgaand aan deze dag, werden er in de favela’s voorrondes gespeeld om te bepalen welk teams en individuen zich plaatsen voor de finale. Op de finaledag waren er zo’n 350 kinderen, zowel jongens als meisjes, in de leeftijdscategorie 12 – 14 jaar. Het competitieve programma bevatte Voetbal (5×5), Tafeltennis en Atletiek (100m sprint). Als demonstratiesport was er ook nog Capoeira zijn. Een dans- en muziekprogramma deed de dag starten en afsluiten. En natuurlijk ontbrak er geen officiële medaille uitreiking.
Met de opbrengsten van de FavelaGames wil REMER een eigen sportveld aanleggen voor de kinderen in favela Antares (Rio de Janeiro). Hier kunnen de kinderen en jongeren ongestoord genieten van sport en spel, te midden van wijk die gedomineerd wordt door drugshandel en geweld. In oktober 2013 heeft REMER in favela Antares een sportclub opgericht: de Samara Esporte Clube. Op dit moment nemen ongeveer 220 kinderen wekelijks deel aan de activiteiten van de sportclub.
Antares is een zeer gewelddadige wijk waar de dienst volledig wordt uitgemaakt door een drugsbende. Te midden van al dat geweld kan sport een lichtpuntje zijn voor kinderen die leven in een duistere wereld. Door te sporten in teamverband leren de kinderen op een goede manier om te gaan met elkaar. Ze leren zichzelf te beheersen, beslissingen te maken en oplossingen te vinden voor problemen.
Bovendien komen de sportprestaties het zelfvertrouwen van de kinderen ten goede. In het verlengde hiervan worden de kinderen geholpen om doelen te stellen voor de toekomst. De kinderen worden daarin bijgestaan door een sportleraar, een educatief medewerker, een maatschappelijk werkster en een onderhoudsmedewerker.
WILDE FEESTEN
Op dit moment vinden de sportactiviteiten plaats in een overdekte sporthal. Deze hal is geen eigendom van REMER. In het weekend worden hier regelmatig wilde feesten gehouden. Doordeweeks wordt de sporthal voor sportieve activiteiten met de kinderen gebruikt. Dat wil zeggen: dan moet wel eerst ‘even’ de boel worden schoon gemaakt. Glasscherven, kapotte doelpalen en verstopte toiletten zijn de treurige oogst van de door de drugsbende georganiseerde feesten. De schoonmaak neemt al gauw twee dagen in beslag. De frequentie van de feesten is bovendien toegenomen in de afgelopen jaren. Dit brengt de continuïteit van het sociaal werk in gevaar. Daarom zocht REMER naar een alternatief.
In de wijk ligt een oud, vergaan voetbalveld. REMER wilt dit terrein een metamorfose laten ondergaan en er een veilig en goed onderhouden sportveld van maken. Op die manier kunnen er ongestoord sportactiviteiten voor de kinderen worden georganiseerd, zonder rekening te hoeven houden met de feestagenda van anderen. Het eigen sportveld geeft bovendien – letterlijk en figuurlijk – meer speelruimte, zodat meer kinderen en jongeren kunnen meedoen aan sportactiviteiten.
REMER
De straatkinderen in Rio de Janeiro zijn altijd de belangrijkste doelgroep van REMER geweest. In eerste instantie ging Robert Smits, de oprichter van REMER, iedere avond naar het plein Central toe om brood en drinken uit te delen en op die manier contact te leggen met de kinderen. Nadat hij op deze manier hun vertrouwen had gewonnen, was het doel de kinderen van de straat te krijgen door ofwel plaatsing bij een familielid in huis, ofwel plaatsing in een pleeggezin of opvanghuis. In de loop der jaren is het werk van REMER enorm gegroeid, afhankelijk van de financiële mogelijkheden, de personele mogelijkheden en het politieke klimaat. REMER geeft de kinderen de hand, maar zij moeten het zelf doen.
REMER is aktief in drie favela’s in Rio de Janeiro. In “Providência” begeleidt REMER de Sparta Sportclub. In “Pedra Lisa” heeft REMER een schooltje/ cultureel centrum opgericht. En in “Antares”, een niet gepacificeerde favela, is in augustus 2014 gestart met de bouw van een wijkcentrum met de naam ‘Universo Cultural Antares’. Begin 2015 is het schooltje open gegaan, een kopie van het succesvolle schooltje in Pedra Lisa. Er komen dagelijks kinderen voor bijlessen. Doelstelling is dat de kinderen die in een woestenij van geweld wonen op een plek van rust komen en zichzelf kunnen ontplooien.
WINGS OF SUPPORT
Er is veel vraag om kinderen in de nieuwe school van Antares te plaatsen maar op dit moment is het vol. Door het derde nog niet in gebruik genomen klaslokaal kunnen er nog 50 kinderen bij. De enthousiaste verhalen van moeders en onderwijzers over de schoolresultaten en gedragsverandering geven REMER die meerwaarde om door te gaan, want de situatie in deze wijk is schrijnend. Ook zeer belangrijk is dat de onderwijzers uit Antares zelf komen. REMER wordt steeds meer een begrip. Om de derde zaal te vullen en ander ontbrekende materialen te behalen, vroeg REMER de hulp in van Wings of Support.
In 2013 is REMER in Antares al begonnen met de “Samara Esporte Clube”. Een grote zaal waar jongeren weg van de straat naar hartelust kunnen voetballen, zowel voor meisjes als jongens. De doelstelling is niet zo zeer op voetbalresultaten gericht maar op onderwijs door sport. Samen met enig ander sportmateriaal vraagt REMER aan Wings of Support gymschoenen voor zo veel mogelijk kinderen, zodat ze niet op blote voeten hoeven te spelen. Behalve de straat is er niets voor deze kinderen in Antares. Samara Esporte Clube geeft de kinderen de kans om dagelijks een paar uur in een gezonde ruimte een andere wereld binnen stappen, een alternatief voor de straat en de misdaad die er welig tiert.
Om de kinderen van de straat en de drugs te halen heeft REMER een educador in dienst die veel aantrekkingskracht heeft op kinderen maar ze hebben eigenlijk een gediplomeerde professionele trainers nodig . Vrijwillgerswerk in een wijk als Antares werkt niet. Wings of Support wil het salaris van twee sportleraren gedurende twee jaar op zich nemen waarna REMER de leraren zelf zal kunnen betalen.
TOEKOMST
In de favela Pedra Lisa dichtbij het centrum van de stad Rio heeft REMER al jaren een schooltje/cultureel centrum met de naam “Üniverso Cultural Pedra Lisa” waar bijlessen en danslessen worden gegeven. Hier heeft REMER een computer, een drinkwaterapparaat en een ijzeren hek nodig op de plek waar nu een houten deur is omdat deze regelmatig door de politie wordt ingetrapt op zoek naar drugssoldaten. Ook hier wil Wings of Support helpen om de kinderen uit de favela mee de hand te reiken op weg naar een betere toekomst.
“De FavelaGames hebben als doel om kinderen in de sloppenwijken van Rio de Janeiro door middel van sport spelenderwijs te stimuleren in hun ontwikkeling en een positieve ervaring mee te geven rondom de Olympische Spelen.” REMER brengt het Olympische vuur hiermee verder dan de stadions en willen de kinderen die in armoede opgroeien tijdens de Olympische Spelen een positieve ervaring mee geven. Het moest een onvergetelijke, feestelijke dag worden waarop ook zij onbezorgd kunnen sporten en spelen!
Één dag is natuurlijk pas het begin. Met de donaties en sponsorgelden voor de FavelaGames wordt dan ook geïnvesteerd in de aanleg van een eigen sportveld en in de projecten voor straatkinderen van REMER. Op die manier worden kinderen uit de favela’s een veiligere omgeving en een beter toekomstperspectief geboden.
Meer informatie op: www.favelagames.org en www.helpmijleven.org
Beelden van Robert Smits vanuit Rio de Janeiro bij de NOS op: http://nos.nl/rio2016/artikel/2122528-de-favela-s-in-rio-hopen-op-een-mooie-toekomst.html